احکام و مقررات چک های الکترونیکی (داده پیام) یا دیجیتال

یکی از نوآوری های قانونگذار در اصلاحاتی که در سال 1397 در قانون چک انجام داد، پیش بینی چک الکترونیکی می باشد. به موجب تبصره الحاقی به ماده یک قانون صدور چک (مصوب )1397، امکان صدور چک های الکترونیکی (داده پیام) به صورت قانونی فراهم گردید و این نوع چک نیز مشمول قوانین و مقررات مرتبط با چک های کاغذی قرار گرفت. در راستای اجرایی شدن صدور چنین چک هایی، بانک مرکزی مکلف گردید ظرف یک سال از لازم الاجرا شدن این تبصره، زیرساخت ها و اقدامات لازم برای صدور و مطالبه ی چنین چک هایی را فراهم آورده و دستورالعمل های لازم را صادر کند و نهایتاً از نیمه دوم سال 1401 چک های الکترونیک وارد نظام بانکی ایران گردید.چک الکترونیکی نوع جدیدی از چک است که همان ماهیت و کارکرد چک کاغذی را دارد و شخص با صدور چنین چکی به بانک محال علیه دستور پرداخت وجه به دیگری از حساب جاری خود را می دهد. اما هیچ برگه کاغذی صادر نمی گردد و صرفاً شخص از طریق فضای مجازی اقدام به صدور و ثبت چک می نماید به این صورت که با امضای الکترونیکی خود وارد فضای مجازی شده و در آن فضای دیجیتال، داده پیام منتسب به خود را ایجاد می نماید و دستور پرداخت مبلغی به بانک داده می شود که به آن سند الکترونیک، چک الکترونیک گفته می شود. بنابراین، در این چک ها کاغذ از موجودیت چک حذف خواهد شد و داده‌های چک در سامانه مرکزی چکاد نگهداری و با استفاده از امضای دیجیتال، معتبر و مستند می‌شود.

_{^{مراحل اخذ چک الکترونیکی}}

1-   افتتاح حساب جاری در بانک مربوطه
2-   داشتن رتبه اعتباری کافی و نداشتن چک برگشتی
3-   اخذ گواهی امضای الکترونیک از طریق سامانه امضای دیجیتال نماد بانک مرکزی (برنامک هامون چک)
4-   اخذ کد شهاب (یک شماره 16 رقمی است که به صورت منحصر به فرد برای هر مشتری بانکی صادر می شود)
5-  عضویت در سامانه چک امن دیجیتال بانک مرکزی (چکاد)، صیاد ، چکاوک و ساتنا (اعتبارسنجی با کمک سامانه صیاد، تبادل اطلاعات با سامانه چکاوک و پردازش تمامی تراکنش‌ها با سامانه ساتنا انجام می‌شود.)
6-   نصب نرم افزار همراه بانک
7-   درخواست فعال سازی و صدور دسته چک الکترونیکی از طریق همراه بانک

_{^{صدور چک الکترونیکی}}

♦  صدور و وصول چک های الکترونیکی از طریق سامانه چکاد که به این کار اختصاص داده شده است  انجام می شود.

♦  تنظیم و صدور چک الکترونیکی مانند چک کاغذی می باشد و تمامی اطلاعاتی که مطابق قانون چک باید بر روی چک کاغذی وجود داشته باشد در چک دیجیتال نیز داخل سامانه ثبت شده و بر روی چک درج می شود. منتها تمامی این فرآیند در سامانه انجام شده و هیچ سند کاغذی رد و بدل نمی شود.
♦  شخص با ارسال داده پیام و درج امضای الکترونیک خود اقدام به صدور چک الکترونیک می نماید.

♦  منظور از داده پیام، اطلاعات چک می باشد که از طریق وسایل الکترونیکی ایجاد می شود و با درج امضای الکترونیک بر روی آن اعتبار می یابد و منظور از امضای الکترونیک، هر نوع علامت جهت شناسایی هویت صادرکننده و اطمینان از صدور چک توسط صاحب حساب که توسط سامانه “نماد” بانک مرکزی انجام می شود.
♦  پس از آن، این داده پیام که شامل اطلاعات چک همراه با امضای الکترونیک می باشد از طریق دستگاه دیجیتال مورد استفاده کاربر (اینترنت بانک، همراه بانک و یا اپلیکیشن‌های حوزه مالی و نرم افزارهای بانکی که خدمات مربوط به چک دیجیتال در آن ها فعال شده است) به بانک ارسال می گرد و بانک پس از احراز هویت، اقدام به صدور چک می نماید.

♦  در حال حاضر امکان ورود به چکاد صرفا از طریق موبایل بانک فراهم شده است.

_{^{وصول چک الکترونیکی}}

♦  چک های الکترونیکی از طریق سامانه چکاد قابل ثبت،تایید و پرداخت هستند.

♦  پس از صدور چک الکترونیک و تایید بانک، چک صادر شده در کارتابل شخص دریافت کننده نمایش داده می شود.

♦  به محض ثبت تایید چک توسط گیرنده در سامانه چکاد بانک مرکزی مبلغ چک از حساب صادرکننده کسر می گردد و به صورت سپرده در حساب بانک عامل باقی می ماند.

♦  پس از آن، گیرنده می تواند به صورت الکترونیکی درخواست واریز مبلغ مذکور در چک را به حساب خود بنماید و یا آن را به دیگری منتقل نماید.

♦  هر زمانی که فرد گیرنده درخواست نقد کردن را بدهد، این مبلغ به حسابش واریز می شود.

♦  بنابراین با ثبت تایید چک، دیگر بلامحل بودن یا کسر موجودی چک های دیجیتال منتفی است.
♦  وصول این چک ها نیز به صورت غیرحضوری و از طریق سامانه اختصاص داده شده انجام می شود اما در صورتی که چک مذکور به هر علت قابل وصول نباشد برای صدور گواهی عدم پرداخت چک باید حضوراً به بانک محال علیه مراجعه نمود.

_{^{مزایای استفاده از چک الکترونیکی}}

♦  امنیت بالای این چک ها و عدم وجود برگه کاغذی، امکان سرقت، جعل و سایر سواستفاده هایی که از چک های کاغذی می شود را از بین می برد.
♦  به راحتی و از طریق نرم افزارهای بانکی مربوطه در هر زمان و هر جا بدون نیاز به همراه داشتن دسته چک و در اسرع وقت قابل صدور است.
♦  کلیه پروسه صدور، تایید، انتقال و ظهرنویسی این چک ها به صورت الکترونیکی انجام می شود و حتی برای دریافت وجه این چک ها نیازی به مراجعه حضوری به بانک نمی باشد.
♦  با توجه به الکترونیکی بودن صدور چک، نمی توان پس از صدور آن را تغییر داد و یا این که با ادعای سرقت یا مفقودی چک ، منکر صدور آن گردید.
♦  بر خلاف چک های کاغذی، هیچ محدودیتی در تعداد دفعات صدور چک الکترونیک وجود ندارد زیرا دیگر دسته چکی صادر نمی شود که با اتمام تعداد برگهای آن نیازی به مراجعه مجدد به بانک و اخذ دسته چک جدید باشد.
♦  صادرکننده می تواند از طریق سامانه از وضعیت وصول و یا نقل و انتقالات چک دیجیتالی که صادر نموده است مطلع گردد.

_{^{اقامه دعوا درخصوص چک های الکترونیکی}}

♦  نظر به این که به موجب تبصره ماده یک قانون صدور چک، تمامی مقررات چک های کاغذی نسبت به این چک ها نیز لازم الاجرا می باشد بنابراین ضمانت اجراهای کیفری (شکایت صدور چک بلامحل) و حقوقی(طرح دعوای مطالبه وجه چک و یا درخواست صدور اجراییه به صورت مستقیم) که برای چک های کاغذی پیش بینی شده است، نسبت به این چک ها نیز وجود دارد. اما امکان مطالبه چنین چک هایی از طریق اجرای ثبت وجود ندارد. زیرا اجراییه ثبتی صرفاً نسبت به اسناد کاغذی لازم الاجرا قابل اعمال است در حالی که در چک های دیجیتال هیچ سند کاغذی وجود ندارد .